Luftimi i lajmeve të rreme

Nocioni i lajmeve të rreme: një element qendror i EMIS

Përkufizimi  : Kur flasim për lajme të rreme, informacion të rremë ose “Lajme të rreme”, po flasim për  informacion të sajuar, të manipuluar ose të shtrembëruar,  të përhapur qëllimisht nga individë, aktivistë ose udhëheqës politikë, me qëllim manipulimin e qytetarëve dhe detyrimin e tyre për t’iu përmbajtur ideve të tyre.

Përhapja e informacionit të tillë të rremë mund të ketë pasoja të dëmshme për shoqërinë: për shembull, kur përfshin shënjestrimin ose akuzimin e një pakice ose komuniteti me qëllim  krijimin e frikës dhe nxitjen e urrejtjes  ndaj tyre. Gjithashtu, kur informacioni i rremë përdoret për të krijuar një ndjenjë pasigurie për qëllime zgjedhore, manipulimi i informacionit është një mjet shumë efektiv.

Shembull:  Protestat kundër pranisë së migrantëve janë rritur në prag të zgjedhjeve parlamentare të 21 qershorit në Serbi. Më 2 mars 2020, rreth 500 njerëz ishin mbledhur tashmë në qytetin e Suboticës, në kufirin me Hungarinë në veriun e largët të vendit, përpara se të denonconin “krimet” e kryera nga migrantët në territorin serb, edhe pse, sipas të dhënave të policisë, veprat penale të kryera nga refugjatët përfaqësojnë vetëm 0.06% të krimeve të regjistruara në vend.

Disa lajme dhe skandale të caktuara,  të tilla si skandali “Cambridge Analytica” në Shtetet e Bashkuara (përdorimi i të dhënave nga miliona përdorues që më pas u vunë në shënjestër të Lajmeve të Rreme) na kujtojnë se sa shumë informacioni i manipuluar ka ndikim në jetën tonë, nga jeta jonë e përditshme deri te zgjedhjet presidenciale.

Shembull:  Në mars të vitit 2020 në Bosnjë dhe Hercegovinë, një grua 51-vjeçare që ishte kthyer nga një udhëtim në Itali dhe rezultoi pozitive për koronavirusin, ishte viktimë e një linçimi të vërtetë në mediat sociale, pasi disa media publikuan informacione të rreme. Ato raportuan se ajo kishte marrë pjesë në një koncert dhe kishte përdorur transportin publik. Disa komente në Facebook deklaruan se kjo grua meritonte të vritej sepse ishte e infektuar dhe se nuk duhej të kthehej në Bosnjë dhe Hercegovinë.

Prandaj, duke shtrembëruar, manipuluar dhe falsifikuar realitetin për të nxitur urrejtje dhe duke u përpjekur të bindin qytetarët me argumente ose informacione të rreme që nuk ekzistojnë,  lajmet e rreme vënë në pikëpyetje vetë nocionin e së vërtetës  dhe qytetarisë në shoqëritë moderne. Meqenëse më shpesh mobilizojnë emocionet dhe paragjykimet tona, dhe ndonjëherë konfirmojnë mendimet tona, lajmet e rreme përhapen lehtësisht dhe kanë një ndikim të rëndësishëm në rrjetet sociale, duke përforcuar efektet e tyre të dëmshme në cilësinë e informacionit të disponueshëm.

Si i tillë, meqenëse informacioni është thelbësor për jetën tonë dhe në zemër të të gjitha vendimeve tona dhe marrëdhënieve tona me të tjerët, është thelbësore të  ruhet besueshmëria dhe transparenca e tij dhe të shmangen sa më shumë të jetë e mundur manipulimet ndaj të cilave mund të jetë subjekt. Përveç vëmendjes ndaj cilësisë së informacionit, mbajtja e një qëndrimi kritik në lidhje me përmbajtjen që konsultojmë ose marrim na lejon të kufizojmë rrezikun e manipulimit ose ndikimit të jashtëm dhe të formojmë një opinion më të saktë.

Shmangia e kurtheve të dezinformimit

Për të luftuar dezinformimin, po merren në konsideratë disa zgjidhje:

• Të kontrollohet më mirë përhapja e informacionit në internet  duke i bërë platformat dhe “gjigantët e internetit”  (Facebook, Google, Twitter, etj.) më të përgjegjshëm. Të gjithë ata kanë ndërmarrë hapa në këtë drejtim duke u dhënë përdoruesve mundësinë të raportojnë informacione të rreme, duke fshirë llogaritë që përhapin gjuhë urrejtjeje dhe lajme të rreme, ose duke zhvilluar dhe transmetuar fushata parandaluese. Për shembull, në janar 2020, Facebook njoftoi se do të heqë dhe ndalojë videot “deepfake” në platformën e tij.

Duhet theksuar se lejimi i GAFA-s për të rregulluar përmbajtjen e këtyre platformave mund të jetë problematik në lidhje me lirinë e shprehjes dhe censurën, në një kontekst ku hegjemonia e këtyre “Gjigantëve të Internetit” po vihet në pikëpyetje. Si të tilla, në disa vende ekzistojnë organe të pavarura përgjegjëse për monitorimin si të veprimeve të mediave tradicionale ashtu edhe për sigurimin e kontrollit të informacionit dhe mbrojtjen e përdoruesve në këto platforma online.

• Shumë shtete po e vlerësojnë gjithashtu urgjencën dhe rolin e tyre në kontrollin dhe sigurimin e besueshmërisë së informacionit që qarkullon brenda vendeve të tyre, më shpesh përmes  aparatit legjislativ . Megjithatë, duhet të tregohet kujdes që masat e marra për të kufizuar dezinformimin dhe për të forcuar mjetet e kontrollit të mos e kufizojnë në mënyrë paradoksale lirinë e shprehjes së medias dhe qytetarëve, duke penguar punën e gazetarëve.
• Ne gjithashtu mund  ta përgatisim popullsinë  që të përballet gjithnjë e më shumë me lajmet e rreme, manipulimin e imazhit dhe përhapjen në rritje dhe të shpejtë të teorive të konspiracionit. Veprime të tilla si  edukimi kritik mbi median dhe informacionin  do ta inkurajojnë popullsinë të mbrohet nga këto manipulime duke ofruar njohuri dhe duke zhvilluar autonomi intelektuale dhe të menduarit kritik.
• Së fundmi, ndërgjegjësimi po rritet edhe në mesin e  mediave tradicionale . Në këtë drejtim, një mënyrë e re trajtimi gazetaresk është shfaqur së fundmi në disa vende, por edhe në një shkallë më ndërkombëtare, me qëllim kufizimin e rreziqeve të dezinformimit: Verifikimi i Fakteve.

Verifikimi i fakteve

Origjina dhe Përkufizimi

Përballë përhapjes së informacionit të rremë, imazheve dhe videove të manipuluara, veçanërisht në internet, metodat gazetareske të përballjes dhe verifikimit të informacionit janë bërë thelbësore deri në atë pikë sa shumë media kanë zhvilluar kohët e fundit shërbime të specializuara në  verifikimin e fakteve .

Shpesh e quajtur  verifikim faktesh , kjo metodë e re e trajtimit gazetaresk fillimisht përbëhej nga verifikimi sistematik i pohimeve të udhëheqësve politikë ose elementëve të debatit publik (figura, përmbajtje legjislative, etj.). Por me përhapjen e lajmeve të rreme dhe rreziqet e dezinformimit, verifikimi i fakteve sot konsiston më shumë në  verifikimin e shpejtë të vërtetësisë së një fakti, një imazhi ose një thashetheme  dhe, në një kuptim më të gjerë, të të gjitha llojeve të informacionit të transmetuar në internet.

Kufijtë e verifikimit të fakteve

Megjithatë, ndërsa verifikimi i fakteve është një mjet i dobishëm për verifikimin e informacionit, ai nuk duhet të bëhet një diktat i pandryshueshëm i së vërtetës. Në të vërtetë, disa çështje nuk mund të zgjidhen me verifikim të thjeshtë të fakteve, siç janë për shembull çështjet politike, të bazuara në opinione ose morale. Siç sugjeron edhe vetë emri i tij, ka të bëjë me mbajtjen “faktike” dhe verifikimin e fakteve specifike.

Për më tepër, elementët e nevojshëm për të verifikuar informacionin ndonjëherë mund të mungojnë ose të varen nga organizata të tjera. Për shembull, llogaritja e numrit të njerëzve të pranishëm në një demonstratë do t’i detyrojë mediat që verifikojnë faktet të mbështeten në shifrat e komunikuara ose nga autoritetet ose nga organizatorët e demonstratës, gjë që me siguri do të çojë në pabarazi të konsiderueshme.

Edhe këtu, ne duhet të inkurajojmë kujdesin dhe të ruajmë një mendje kritike, duke ditur kur t’i besojmë një mediaje që verifikon faktet dhe kur një çështje meriton të trajtohet me retrospektivë.