Социјалните медиуми станаа суштинска алатка за ширење информации, но тие се и моќен вектор за дезинформации. Иако овие платформи нудат моментален пристап до импресивна количина содржина, тие исто така овозможуваат дезинформациите да се шират со вртоглава брзина. Лажните вести, особено, се шират полесно и побрзо од проверените информации, а тоа има значајни последици врз начинот на кој ја перцепираме реалноста.
1- Лажни вести и виралност: проблем засилен од алгоритмите
Во 2021 година, студија на NewsGuard откри дека едно од пет видеа на TikTok содржело дезинформации, честопати поврзани со чувствителни теми како што се пандемијата на Ковид-19 или војната во Украина. На овие платформи, не се толку важни фактите, туку способноста на содржината да привлече внимание. Главниот критериум за истакнување на објавите е виралноста , односно брзината со која содржината се шири меѓу корисниците. Затоа, алгоритмите фаворизираат содржина што предизвикува силни емоции: жестоки дебати, возбуда или дури и судири.
| Лажните информации имаат 70% поголема веројатност да се шират отколку проверените информации. |
Друга студија спроведена од истражувачи на МИТ во 2018 година покажа дека лажните информации се шират побрзо и пошироко од вистинските вести на Твитер. Студијата анализирала повеќе од 126.000 вести споделени на платформата помеѓу 2006 и 2017 година, пренесени од 3 милиони луѓе повеќе од 4,5 милиони пати. Резултатот е впечатлив: лажните вести имаат 70% поголема стапка на ширење од проверените информации . Овој феномен се објаснува со фактот дека сензационалистичката и емоционално набиената содржина генерира повеќе реакции и, следствено, се споделува повеќе.
2- Зошто лажните вести се шират толку брзо?
Истражувачите, исто така, откриле дека лажните информации биле ретвитувани повеќе од проверените информации. Овој феномен бил особено забележан во политичката сфера, каде што лажните вести за кандидатите или изборните настани брзо добиле на популарност. Студијата, исто така, истакнува дека политичките лажни вести се шират три пати побрзо од вестите за теми како што се тероризмот, природните катастрофи или науката.
Друго објаснување за ова брзо ширење лежи во човековото однесување . Истражувачите ги исклучија автоматизираните ретвитови направени од ботови за да се фокусираат на однесувањето на човечките корисници. Резултатот покажа дека навистина луѓето се тие што активно учествуваат во ширењето на лажни вести, а не ботовите.
Механизмот на ширење делумно се објаснува со нашата тенденција да бидеме привлечени од она што е ново . Лажните вести, кои често се перцепираат како изненадувачки или шокантни вести, ги искористуваат моќните емоции како што се стравот , изненадувањето или гадењето , што ја зголемува веројатноста да предизвикаат реакции и да бидат споделени.
Истражувачите велат дека оваа привлечност кон новина и емоции е клучен фактор во ширењето на лажни вести.
3- Поларизација на мислењата и ерозија на довербата
Брзината со која се шират лажните вести може да има далекусежни последици. Со засилување на дезинформациите, таа придонесува за поларизација на мислењата, продлабочувајќи ги социјалните и идеолошките поделби. Исто така, ја еродира довербата во традиционалните медиуми и институции , создавајќи средина погодна за широко распространета недоверба. Во некои контексти, оваа динамика може дури и да ја загрози социјалната и политичката стабилност на општествата.
Во август 2022 година, на социјалните медиуми се прошири неоснована гласина во која се тврдеше дека избувнала војна меѓу Косово и Србија. Оваа дезинформација се појави откако косовските Срби поставија барикади во знак на протест против новите прописи за регистарските таблички. Твитер профилите широко ги споделија овие лажни информации, предизвикувајќи широка паника. Јавни личности, како што е украинскиот пратеник Олексиј Гончаренко, ги засилија овие гласини, придонесувајќи за конфузија и недоверба меѓу засегнатите заедници.
Дезинформациите на социјалните медиуми шират паника за „војната“ меѓу Косово и Србија
4- Кон неопходна регулатива?
Виралната природа на лажните вести на социјалните медиуми претставува голем предизвик за современото општество. За да се врати довербата во информациите и да се ограничат нивните ефекти, итно е да се воспостават регулаторни механизми што ќе ги сметаат и платформите и корисниците за одговорни. Но, ова бара, пред сè, колективна свест и медиумска писменост, за да може секој да стане информиран и критичен играч во управувањето со дигиталните информации.
Извор на студијата : Восоуги, С., Рој, Д. и Арал, С. (2018). Ширењето на вистински и лажни вести на интернет . Science, 359(6380), 1146-1151. DOI: 10.1126/science.aap9559
