Qasuni informacionit me një ndjesi kritike

Të menduarit kritik, një koncept në zemër të edukimit mediatik

Në kuadër të edukimit mediatik, nocioni i mendimit kritik konsiston në ekzaminimin me kujdes të informacionit të disponueshëm duke u dokumentuar mbi to dhe duke i vënë këto informacione në provën e demonstrimit. Bëhet fjalë për një shikim kritik që refuzon ngatërrimet, përgjithësimet e nxituara, idetë e gatshme, paragjykimet dhe pohimet pa prova. Në përgjithësi, bëhet fjalë për një aftësi për të arsyetuar në mënyrë autonome, racionale dhe të vetëdijshme. Bëhet gjithashtu fjalë për një aftësi analize dhe kuptimi të përmbajtjeve mediatike, duke marrë parasysh qëllimet e autorëve të tyre.

Mendimi kritik bazohet mbi tre parime :

• Parimi i autonomisë : të jesh i aftë të mendosh vetë, pavarësisht nga njerëzit që na rrethojnë, nga mjedisi ynë.
• Parimi introspektiv : Bëhet fjalë për të qenë të vetëdijshëm për kufijtë tanë në kuptimin e fenomeneve, për ndikimin e paragjykimeve tona njohëse, emocioneve tona dhe të tjerëve mbi gjykimin dhe besimet tona.
• Parimi i të nxënit : mendimi kritik mësohet dhe fitohet përmes marrjes së njohurive dhe pyetjeve që nxisin zgjimin intelektual. Ai mund të marrë forma konkrete si krahasimi i hipotezave ose verifikimi i burimeve të një informacioni.

Në mënyrë konkrete, zbatimi i mendimit kritik në qasjen ndaj mediave konsiston në respektimin e praktikave të mëposhtme :

• Të informohesh : të marrësh kohë për t’u informuar, për të ballafaquar informacionet dhe për të kuptuar para se të gjykosh, komentosh ose ndash.
• Të vlerësosh informacionin : të identifikosh dhe të verifikosh burimet e informacionit para se ta vërtetosh atë.
• Të dallosh faktet nga interpretimet : të ndash faktet e vërteta nga interpretimi i ngjarjeve.
• Të ballafaqosh interpretimet : të njohësh interpretimet e ndryshme që mund të ngjallë një informacion dhe të pranosh këtë pluralitet.
• Të hierarkizosh interpretimet : t’i dallosh sipas rendit të legjitimitetit interpretimet e vërtetuara nga përvoja dhe kërkimi, hipotezat dhe opinionet e lidhura me besimet tona.

Qasja gazetareske ndaj verifikimit të informacionit

Mendimi kritik është në zemër të qasjes gazetareske, e cila nënkupton trajtimin rigoroz të informacionit para se të shpërndahet. Kështu, gazetari do të kryejë një punë kërkimi, investigimi dhe ballafaqimi të burimeve; Ai mbështetet në analizën dhe vendosjen në perspektivë të fakteve dhe shpjegimeve të mundshme.

Qasja gazetareske është edhe më thelbësore në epokën e shoqërisë digjitale, të shënuar nga përhapja e lajmeve të rreme, imazheve dhe videove të manipuluara në internet.

Në kuadër të edukimit mediatik, qasja gazetareske e verifikimit të informacionit thjeshtohet dhe përshtatet me praktikat e të rinjve në formën e një liste praktikash të mira:

• Të verifikohet natyra e faqes ku është parë informacioni. Skedat “informacione ligjore” ose “rreth nesh” zakonisht lejojnë të identifikohet lloji i faqes që po konsultohet (blog, faqe humoristike, institucionale, etj…);
• Të gjurmohet origjina e informacionit. Shpesh në internet, informacionet shpërndahen, përhapen dhe nganjëherë edhe deformohen, de-kontekstualizohen ose interpretohen. Është pra e rëndësishme të gjendet nga ka ardhur informacioni.
• Të kontrollohet data e publikimit të informacionit. Në ditët e sotme, një informacion bëhet shpejt i tejkaluar ose shpesh tashmë është verifikuar ose hedhur poshtë.
• Të verifikohet identiteti dhe besueshmëria e autorit të informacionit. A është gazetar? A është specialist në temën që trajton?
• Të identifikohet objektivi dhe qëllimet e tij. A synon të na informojë? Të na manipulojë? Të na shesë diçka?
• Të bëhen pyetjet e duhura. Të jemi kureshtarë dhe të aftë të vëmë në pikëpyetje autorin, pa rënë në mosbesim ose paranojë.

Interesi i validimit të burimit

Burimi është në origjinë të një informacioni, pika e tij e nisjes, madje flitet edhe për “t’u kthyer” te burimi për të gjetur se nga vjen një informacion.

Dyfishimi i verifikimit të informacionit është një nga rregullat bazë më të rëndësishme të gazetarisë. Shpejtësia gjithnjë në rritje e informacionit, pjesërisht e lidhur me shfaqjen e rrjeteve sociale dhe presionet ekonomike mbi audiencën, fatkeqësisht trondisin këtë parim.

Një burim i besueshëm është më së shpeshti një person ose një strukturë e kualifikuar (eksperte ose që ka njohuri) mbi një temë, që jep informacione mbi këtë temë.

Për të fituar në besueshmëri dhe për të pasur mundësi të konsiderohet si i saktë, një informacion duhet të gjendet, të konfirmohet nga burime të tjera informacioni dhe/ose të jetë i konsultueshëm në media të tjera. Atëherë thuhet se informacioni duhet të jetë i kryqëzuar për t’u verifikuar.

Ekzistojnë katër llojet kryesore të burimeve:

• Burimet institucionale : autoritetet publike, shtetet;
• Burimet ndërmjetëse : shoqata, organizata profesionale, parti politike, sindikata;
• Burimet personale : burime diskrete, madje sekrete, nga të cilat përfiton gazetari brenda qarqeve të pushtetit dhe qarqeve profesionale;
• Burimet rastësore : burime spontane, dëshmi të propozuara ose të kërkuara rastësisht nga rrethanat, dëshmitarët e një ngjarjeje;