На 3 мај 2024 година, Светскиот ден на слободата на печатот, „Репортери без граници“ (RSF) го објави својот годишен извештај, истакнувајќи го глобалното влошување на ситуацијата. Ова издание истакнува недоволна државна заштита на новинарството и зголемување на нападите врз слободата на информации.
Сè понепријателски политички контекст
Од петте индикатори во индексот на RSF, се очекува „политичкиот контекст“ да забележи најголем пад во 2024 година, со вкупен пад од 7,6 поени. Со оглед на тоа што половина од светското население ќе излезе на гласачки места оваа година, RSF предупредува на пад на одговорноста на државата и инструментализација на медиумите во кампањи за дезинформации и вознемирување.
Во Источна Европа и Централна Азија, цензурата на медиумите се интензивира, усвојувајќи репресивни методи инспирирани од рускиот модел. Белорусија (167-мо место), Русија (162-ро место), Азербејџан (164-то место) и Киргистан (120-то место) се меѓу земјите каде што ситуацијата се влошува. Во Европа, исто така, се издвојуваат Унгарија, Малта и Грција.
Подемот на дезинформациите и длабоките лаги
Дезинформациите се во пораст со растечката употреба на генеративна вештачка интелигенција. Значаен пример е случајот со Моника Тодова во Словачка, која беше жртва на аудио дипфејк пред парламентарните избори, што придонесе за ширење на проруски лажни информации.
Во повеќе од три четвртини од земјите, политичките актери активно учествуваат во пропагандни и дезинформациски кампањи, а во 31 земја, ова вклучување се смета за „систематско“.
Слободата на печатот на Балканот
На Балканот, состојбата со слободата на печатот останува загрижувачка, иако варира од земја до земја.
- Албанија : Слободата на печатот е попречена од медиумската концентрација и политичкиот притисок. Критичките новинари се соочуваат со закани и заплашување.
- Босна и Херцеговина : Политичките и етничките поделби влијаат врз медиумите, кои често се користат како пропагандни алатки. Нападите врз новинарите се во пораст.
- Црна Гора : Иако приватниот печат игра важна улога, владиниот притисок и физичките напади врз новинарите остануваат реалност.
- Косово : Ситуацијата е поповолна, но новинарите понекогаш се соочуваат со закани кога истражуваат корупција или воени злосторства.
- Србија : Слободата на печатот се влоши во последниве години, со концентрација на медиуми под контрола на интереси блиски до владата и силна самоцензура.
- Северна Македонија : Иако е постигнат напредок, политичкото мешање и клеветата на новинарите остануваат постојани проблеми.
Светско рангирање: слободата на печатот под притисок
Од 180 земји оценети од РСФ, 36 се класифицирани во најлошата категорија („многу сериозна“) , 49 во „тешка ситуација“ и 50 во „проблематична ситуација“ . Само 52 земји се сметаат за земји со „добра“ или „прилично добра“ слобода на печатот .
Нордиските земји доминираат на рангирањето, а на чело се Норвешка, Данска, Шведска, Финска и Холандија . На другиот крај од скалата, земјите каде што печатот е најрепресиран се Авганистан (-44 места политички), кој под режимот на Талибанците продолжува драстично да го ограничува новинарството, Сирија и конечно Еритреја.
Како да се процени веродостојноста на изворот?
За да утврди дали изворот е веродостоен, новинарот треба да постави неколку прашања:
- Кој е авторот? Дали информациите доаѓаат од признат експерт или од неквалификувано лице?
- Кој е датумот на објавување? Старите информации може да се застарени.
- Кој медиум или организација ги објавува информациите? Некои медиуми имаат уреднички линии под влијание на политички или економски интереси.
- Дали изворот има некаков конфликт на интереси? Компанија што финансира студија за сопствениот производ може да влијае на резултатите.
Голем предизвик за демократијата
Во овој контекст, РСФ повикува на зголемена мобилизација за заштита на независноста на медиумите и гарантирање на правото на информации. Со технолошкиот напредок и ширењето на дезинформациските кампањи, слободата на печатот останува суштински столб на демократијата.
Линк до интерактивната мапа на RSF: https://rsf.org/fr/classement
