Për të ofruar informacion të besueshëm, gazetarët duhet të jenë të informuar mirë dhe të mbështeten në burime të besueshme. Një burim i besueshëm ndihmon në dallimin e fakteve nga trillimet dhe siguron vërtetësinë e informacionit. Çdo informacion duhet të verifikohet për të parandaluar përhapjen e gënjeshtrave.
Përkufizim
Në kontekstin e informacionit, një burim i referohet origjinës së informacionit. Ky mund të jetë një person, një dokument, një regjistrim apo edhe një ngjarje. Të pyesësh veten, “Nga erdhi ky informacion?” është thelbësore për të verifikuar besueshmërinë e tij.
Njohja e burimit na lejon të gjykojmë nëse informacioni është i besueshëm, nëse mund të vërtetohet nga elementë të tjerë dhe nëse mund të shpërndahet me besim.
Llojet e burimeve
Burimet e informacionit mund të klasifikohen në disa kategori sipas natyrës së tyre dhe afërsisë me ngjarjen.
Burimi kryesor
Një burim parësor është një element i drejtpërdrejtë, domethënë një burim që vjen drejtpërdrejt nga ngjarja ose situata.
Shembuj: dëshmia e dëshmitarit, një intervistë, një dokument zyrtar, një video, një fotografi, një regjistrim audio, etj. (Një gazetar që interviston një dëshmitar që pa një aksident me makinë.)
Avantazhi: Burimi parësor shpesh konsiderohet më i besueshëm, sepse vjen direkt nga ngjarja pa ndërmjetës.
Burim dytësor
Një burim dytësor përfshin një ose më shumë ndërmjetës për të përcjellë informacion. Është një riformulim, analizë ose interpretim i përmbajtjes së burimeve origjinale.
Shembull: një artikull shtypi që përmbledh një fjalim politik pa e parë drejtpërdrejt atë.
Avantazhi: lejon që informacioni të referohet në mënyrë të kryqëzuar, por mbetet më pak i drejtpërdrejtë.
Burim terciar
Burimet terciare mbledhin dhe sintetizojnë informacionin nga burimet dytësore.
Shembuj: enciklopedi, baza të dhënash, raporte përmbledhëse.
Avantazhi: ato ofrojnë një pasqyrë të përgjithshme të një teme, por mund të përmbajnë gabime ose paragjykime të lidhura me zgjedhjet editoriale të autorëve.
Burime anonime
Gazetarët ndonjëherë duhet të përdorin burime anonime për të mbrojtur informatorët e tyre, veçanërisht në situata të ndjeshme siç janë hetimet politike ose zbulimi i informacionit konfidencial.
Shembull: Zbulime rreth një skandali politik të raportuar nga një “informator anonim”.
Avantazhi: Kjo lejon mbledhjen e informacionit nga njerëz që do të rrezikonin të humbnin vendet e tyre të punës ose të përballeshin me hakmarrje nëse identifikoheshin.
Problemi: Informacioni nga burime anonime duhet të trajtohet me kujdes. Është shumë e rëndësishme që gazetarët të verifikojnë saktësinë e tij përpara se ta publikojnë.
Mbrojtja e burimeve
Sipas Nenit 7 të Kartës së Etikës së Mynihut (1971), një gazetar ka të drejtë të mbrojë burimet e tij ose të saj. Kjo do të thotë që ai ose ajo nuk duhet të zbulojë kurrë identitetin e një burimi që dëshiron të mbetet anonim. Kjo mbrojtje është thelbësore për të siguruar lirinë e shprehjes dhe kërkimin e së vërtetës pa frikë nga hakmarrja.
Shembull: Nëse një gazetar po heton një rast korrupsioni dhe një nga informatorët e tij dëshiron të mbetet anonim, ai nuk mund ta zbulojë identitetin e tij, edhe nëse kjo kompromenton kuptimin e plotë të publikut.
Si të vlerësohet besueshmëria e një burimi?
Për të përcaktuar nëse një burim është i besueshëm, një gazetar duhet të bëjë disa pyetje:
- Kush është autori? A vjen informacioni nga një ekspert i njohur apo nga një person i pakualifikuar?
- Cila është data e publikimit? Informacioni i vjetër mund të jetë i papërdorur.
- Cila media ose organizatë po e publikon informacionin? Disa media kanë linja editoriale të ndikuara nga interesa politike ose ekonomike.
- A ka burimi ndonjë konflikt interesi? Një kompani që financon një studim mbi produktin e saj mund të paragjykojë rezultatet.
Rëndësia e referencimit të shumë burimeve
Për të parandaluar përhapjen e dezinformatave, është thelbësore të verifikohen faktet duke i krahasuar ato me burime të shumëfishta. Kjo ndihmon në konfirmimin e saktësisë së fakteve dhe në shmangien e paragjykimeve.
Pse burime të referencave të kryqëzuara?
- Burime të shumta mund të ofrojnë këndvështrime të ndryshme mbi të njëjtën ngjarje.
- Burimet e drejtpërdrejta ndonjëherë mund të kundërshtojnë njëra-tjetrën. Për shembull, një dëshmitar i së njëjtës ngjarje mund t’i përshkruajë faktet ndryshe në varësi të këndvështrimit të tij.
- Është thelbësore të krahasohet informacioni për të siguruar besueshmërinë e tij dhe për të shmangur çdo manipulim.
Shembull: Gjatë një ngjarjeje, disa dëshmitarë mund të kenë perspektiva të ndryshme mbi atë që ka ndodhur, dhe është e rëndësishme të krahasohen këto rrëfime.
Ndikimi i burimeve në perspektivën gazetareske
Zgjedhja e burimeve të përdorura mund të ndikojë në një artikull, në mënyrë të vetëdijshme ose të pavetëdijshme. Prandaj, një gazetar duhet të mbetet vigjilent dhe të diversifikojë burimet e tij ose të saj për të shmangur paragjykimin e informacionit.
Shembull:
Një raport mbi një grevë mund të ketë një ton shumë të ndryshëm në varësi të faktit nëse bazohet vetëm në intervista me punëdhënësit apo me punonjësit në grevë.
Burime zyrtare
Institucionet publike, qeveritë, bizneset dhe organizatat ndërkombëtare janë shpesh burime të rëndësishme dhe të besueshme informacioni. Megjithatë, ato mund të kenë edhe interes në shtrembërimin e informacionit.
Shembull: një qeveri mund të minimizojë ndikimin e një krize ekonomike ose mjedisore në mënyrë që të mos dëmtojë imazhin e saj.
Kjo është arsyeja pse gazetarët duhet ta verifikojnë gjithmonë këtë informacion me burime të tjera të pavarura.
Shembuj të gabimeve gazetareske që lidhen me burime të këqija
- Skandali i armëve të shkatërrimit në masë në Irak (2003): Informacioni i rremë i bazuar në burime të dyshimta çoi në ndërhyrje ushtarake.
- Rasti i varrit masiv të rremë në Timishoara (1989): Imazhe të rreme që tregonin një varr masiv në Rumani u transmetuan pa verifikim.
Këta shembuj tregojnë rëndësinë thelbësore të verifikimit të burimeve përpara publikimit të informacionit.
Përfundim
Burimet janë gurthemeli i gazetarisë. Ato jo vetëm që sigurojnë saktësinë e informacionit, por edhe mbrojnë ata që rrezikojnë hakmarrje për dhënien e informacionit të ndjeshëm. Të jesh një gazetar i mirë do të thotë të dish se ku t’i gjesh burimet e tua, t’i identifikosh ato saktë, të respektosh anonimatin e tyre kur është e nevojshme dhe të verifikosh gjithmonë informacionin përpara se ta ndash atë.
