1- Çfarë është efekti Dunning-Kruger?
Efekti Dunning-Kruger është një paragjykim njohës i identifikuar në vitin 1999 nga psikologët David Dunning dhe Justin Kruger. Ai i referohet tendencës së njerëzve me pak aftësi ose njohuri në një fushë për të mbivlerësuar ekspertizën e tyre. Anasjelltas, individët më të aftë kanë tendencë të nënvlerësojnë aftësitë e tyre, duke besuar se ajo që dinë është e arritshme për të gjithë.
Ky fenomen bazohet në një paradoks: për të vlerësuar siç duhet një lëndë, së pari duhet të zotërohen bazat. Megjithatë, njerëzve me aftësi të kufizuara u mungojnë njohuritë e nevojshme për të njohur mangësitë e tyre.
Efekti Dunning-Kruger manifestohet në shumë fusha, siç janë:
– Puna dhe biznesi: Punonjësit me kualifikime të ulëta mund ta perceptojnë veten si veçanërisht kompetentë dhe t’i nënvlerësojnë ekspertët në fushën e tyre.
– Mjekësia dhe shkenca: Disa njerëz e hedhin poshtë konsensusin shkencor mbi tema si vaksinat ose ndryshimet klimatike, duke besuar se kanë “kuptuar” atë që ekspertët nuk e shohin.
– Arsimi: Studentët mund të besojnë se e kanë zotëruar një lëndë pas disa leximesh, duke nënvlerësuar kompleksitetin e njohurive akademike.
2- Efekti Dunning-Kruger dhe lajmet e rreme
Një nga terrenet më pjellore për efektin Dunning-Kruger është dezinformimi. Mediat sociale janë plot me njerëz të bindur se kanë zbuluar një të vërtetë të fshehur që “elitat” ose “media kryesore” do të donin ta fshihnin.
Ky fenomen mund të shpjegohet nga disa faktorë:
– Mungesë njohurish rreth mënyrës se si funksionojnë mediat dhe kërkimet shkencore, gjë që i bën disa të refuzojnë burime të besueshme në favor të informacionit të thjeshtë dhe të gabuar.
– Një iluzion të kuptuari: Një video në YouTube ose një postim në Facebook mund të japë përshtypjen se e keni kuptuar një temë komplekse brenda pak minutash, kur në realitet do të duheshin vite studimi për të zotëruar nuancat e saj.
– Paragjykimi i konfirmimit: Individët kanë tendencë të favorizojnë informacionin që konfirmon bindjet e tyre, edhe nëse ato janë të gabuara.
3- Efekti Dunning-Kruger dhe teoritë e konspiracionit
Efekti Dunning-Kruger luan një rol kyç në përhapjen e teorive të konspiracionit. Shumë teoricienë konspiracioni e imagjinojnë veten më të ndriçuar se shumica, të bindur se kanë zbuluar një sekret që shkencëtarët, gazetarët dhe institucionet nuk e kanë parë (ose po përpiqen ta fshehin).
Merrni shembullin e “mbështetësve të Tokës së sheshtë” (ata që besojnë se Toka është e sheshtë). Ata shpërfillin shekuj vëzhgimesh dhe demonstrimesh shkencore bazuar në argumente të thjeshta dhe të gabuara. Megjithatë, ata besojnë se janë më inteligjentë se shumica dhe posedojnë njohuri për të cilat të tjerët nuk janë të vetëdijshëm.
Një tjetër shembull i habitshëm janë lëvizjet kundër vaksinave, ku njerëzit pa trajnim shkencor pretendojnë se i kuptojnë efektet e vaksinave më mirë sesa studiuesit që ia kanë kushtuar jetën e tyre studimit të imunologjisë.
4- Si ta luftojmë efektin Dunning-Kruger?
1- Inkurajoni përulësinë intelektuale: Të qenit i vetëdijshëm se njohuritë tona janë të kufizuara dhe të pranojmë se mund të gabojmë është një hap i parë thelbësor.
2- Promovimi i edukimit dhe i të menduarit kritik: Të mësuarit për të analizuar burimet, për të kuptuar metodën shkencore dhe për të zbuluar paragjykimet njohëse ndihmon në shmangien e rënies në këtë kurth.
3- Merrni informacion nga burime të besueshme: Kini kujdes nga informacioni sensacional dhe favorizoni mediat dhe ekspertët e njohur në këtë fushë.
4- Pranoni kompleksitetin e temave: Shumica e pyetjeve të mëdha (shkenca, politika, ekonomia) nuk mund të përmblidhen në një replikë ose në një video virale.
Efekti Dunning-Kruger ilustron se si mungesa e ekspertizës mund të çojë në vetëbesim të tepruar. Ky paragjykim luan një rol të madh në dezinformimin dhe përvetësimin e teorive të konspiracionit. Duke zhvilluar të menduarit kritik dhe duke vlerësuar ekspertizën, ne mund ta mbrojmë më mirë veten kundër këtij iluzioni të dijes dhe të inkurajojmë një debat më të informuar dhe konstruktiv.
