Iluzioni i frekuencës është një paragjykim njohës që na bën të mbivlerësojmë gjithëpraninë e një ngjarjeje ose informacioni thjesht sepse jemi ekspozuar ndaj saj kohët e fundit. Pasi mësojmë ose vërejmë diçka, truri ynë fillon ta dallojë atë kudo, edhe nëse frekuenca e saj aktuale nuk ka ndryshuar. Në një botë të mbushur me përmbajtje, ky paragjykim merr një efekt veçanërisht të theksuar: disa fenomene të rralla mund të duken shumë më të zakonshme nga sa janë në të vërtetë.
1- Çfarë është iluzioni i frekuencës?
I njohur edhe si efekti Baader-Meinhof , ky iluzion merr emrin nga një grup radikal gjerman i viteve 1970. Terry Mullen, një lexues i Saint Paul Pioneer Press , vuri re se pasi zbuloi grupin, papritmas ndjeu sikur po dëgjonte për të kudo. Megjithatë, nuk pati ndonjë rritje të informacionit rreth tij; vëmendja e tij thjesht u përshtat.
Gjuhëtari Arnold Zwicky e popullarizoi këtë fenomen si iluzionin e frekuencës : kur truri ynë regjistron informacion të ri, ai e zbulon atë më lehtë më vonë, duke dhënë përshtypjen mashtruese se është i kudondodhur.
2- Një kombinim i dy paragjykimeve: vëmendjes selektive dhe paragjykimit konfirmues
Ky fenomen bazohet në dy paragjykime të tjera të njohura:
Vëmendje selektive: Ne nuk mund t’i perceptojmë të gjitha në mënyrë të vetëdijshme. Pasi mendja jonë përqendrohet në një element specifik, ajo fillon ta vërejë atë më shpesh, ndërkohë që më parë na shpëtonte.
Paragjykimi konfirmues: Ne kemi tendencë t’i japim më shumë peshë informacionit që konfirmon atë që besojmë tashmë. Nëse besojmë se një fenomen është i zakonshëm, do të jemi të prirur të identifikojmë gjithçka që e mbështet këtë dhe të injorojmë pjesën tjetër.
3- Si manifestohet iluzioni i frekuencës?
Ky paragjykim është veçanërisht i dukshëm në situatat kur një ngjarje ose ide bëhet e spikatur.
Për shembull, nëse dikush mëson një fjalë ose frazë të re, mund të fillojë ta dëgjojë kudo përreth tij – në biseda, në televizion, në libra. Kjo nuk do të thotë që fjala është bërë papritur popullore, por përkundrazi që ndërgjegjësimi për fjalën është rritur, duke krijuar iluzionin se po përdoret më shpesh.
Në mënyrë të ngjashme, pasi shohim një lloj të caktuar makine në rrugë, na duket sikur të gjithë tani e ngasin atë makinë. Kjo nuk ndodh sepse numri i këtyre makinave është rritur, por sepse truri ynë tani i ka njohur ato.
Iluzioni i frekuencës mund të shfaqet edhe në perceptimin e rreziqeve. Për shembull, nëse ndodh një aksident ajror shumë i publikuar, mund të krijohet përshtypja se aksidentet ajrore janë më të zakonshme, edhe pse statistikisht, ato mbeten relativisht të rralla krahasuar me aksidentet me makina. Ky keqperceptim i rrezikut mund t’i bëjë disa njerëz të shmangin fluturimin, pavarësisht se në fakt është një nga format më të sigurta të transportit.
4- Ndikimet e iluzionit të frekuencës
Ky paragjykim mund të ketë pasoja të rëndësishme në disa fusha:
→ Mbi perceptimin e rrezikut
Një ngjarje e rëndësishme, siç është një epidemi ose një sulm, mund të duket më e shpeshtë nga ç’është në të vërtetë, duke ndikuar në sjelljen tonë (frika nga fluturimi, mosbesimi i ekzagjeruar, etj.).
→ Mbi besimet dhe supersticionet
Një rastësi, si p.sh. të shohësh një mace të zezë para një dështimi, mund të nxisë një besim të pabazuar nëse perceptohet si e përsëritur.
→ Mbi vendimet ekonomike
Një investitor i ndikuar nga disa ngjarje të rëndësishme mund të mbivlerësojë rrezikun ose fitimin, duke çuar në zgjedhje impulsive.
→ Në media: amplifikim i pavullnetshëm (ose strategjik)
Ekspozimi i tepërt ndaj temave të caktuara mund ta përforcojë këtë paragjykim. Kur një ngjarje tragjike ose spektakolare raportohet gjerësisht, ajo zë një hapësirë joproporcionale në mendjet tona, deri në atë pikë sa të duket e kudondodhur.
Ky fenomen përkeqësohet nga paragjykimi në përzgjedhjen e medias : media u jep përparësi temave që kanë jehonë me opinionin publik, në dëm të atyre më të shpeshta, por më pak dramatike. Kjo mund të shtrembërojë pikëpamjen tonë për botën dhe të na bëjë të besojmë se probleme të caktuara janë të kudondodhura, kur në fakt ato mbeten margjinale.
→ Në politikë: dukshmëri ≠ popullaritet
Fushatat politike ndonjëherë shfrytëzojnë iluzionin e frekuencës për të imponuar tema të caktuara (imigracioni, siguria, etj.) ose për t’i bërë njerëzit të besojnë se një diskurs i caktuar është i kudondodhur. Edhe nëse një ideologji përhapet nga një pakicë shumë aktive në rrjetet sociale, ajo mund të japë përshtypjen se është e përhapur gjerësisht falë dukshmërisë së saj.
→ Në dezinformim: përsëritja si armë
Dezinformimi mbështetet shumë në këtë paragjykim. Duke përsëritur informacionin e rremë ose teoritë e konspiracionit nëpër kanale të shumta, përhapësit krijojnë iluzionin se ato shpërndahen gjerësisht, gjë që në fund të fundit i bën ata të besueshëm për disa.
5- Si ta shmangim iluzionin e frekuencës?
Për të shmangur këtë paragjykim, është e rëndësishme të ruani një mendje kritike dhe të mbështeteni në të dhëna objektive. Për shembull, në vend që të mbështeteni në ndjenjën se gjëra të caktuara ndodhin më shpesh, është më mirë të kontrolloni statistikat dhe të krahasoni frekuencat aktuale të ngjarjeve. Për më tepër, të bëni një hap prapa nga informacioni i ngarkuar emocionalisht ose sensacional mund të ndihmojë në shmangien e rënies në këtë kurth. Së fundmi, të qenit i vetëdijshëm për ekzistencën e këtij paragjykimi dhe mekanizmave të tij mund të na lejojë ta menaxhojmë më mirë atë dhe të shmangim marrjen e vendimeve bazuar në përshtypje të gabuara.
