Iluzioni i korrelacionit, ose paragjykimi i korrelacionit iluzore, është tendenca jonë për të perceptuar një lidhje midis dy ngjarjeve kur një e tillë në të vërtetë nuk ekziston. Ky paragjykim ndikon në besimet, bestytnitë dhe gjykimet tona në jetën e përditshme, duke na çuar potencialisht në marrjen e vendimeve të gabuara.
1- Pse bie truri ynë në këtë kurth?
Truri ynë është i programuar për të zbuluar modele dhe për të bërë lidhje midis ngjarjeve për të kuptuar më mirë botën përreth nesh. Kur dy fenomene duket se ndodhin në të njëjtën kohë ose njëri pas tjetrit, ne natyrshëm priremi të shohim një marrëdhënie shkak-pasojë, edhe nëse ajo nuk ekziston.
Dy mekanizma e përforcojnë këtë iluzion:
Kujtesa selektive : Ne i kujtojmë më lehtë ngjarjet e habitshme ose të pazakonta, gjë që na bën të mbivlerësojmë frekuencën e tyre dhe t’u atribuojmë atyre një korrelacion të rremë.
Bindjet paraprake : Nëse besojmë se ekziston një lidhje midis dy gjërave, do të priremi ta perceptojmë atë, edhe pa prova objektive.
Ky paragjykim është veçanërisht i dukshëm në bestytni. Për shembull, një person mund të besojë se një mace e zezë sjell fat të keq sepse ka përjetuar disa fatkeqësi pasi është takuar me një të tillë, ndërkohë që ka harruar të gjitha herët kur nuk ka ndodhur asgjë.
2- Pasojat e iluzionit të korrelacionit
Iluzioni i korrelacionit ndikon në perceptimin tonë të botës, ndonjëherë me efekte shqetësuese.
Stereotipet dhe diskriminimi
Ky paragjykim luan një rol kyç në formimin e stereotipeve. Kur një grup minoritar është në media për incidente të dhunshme, truri ynë mbivlerëson frekuencën e këtyre ngjarjeve dhe bën një lidhje të rreme midis përkatësisë në këtë grup dhe krimit. Ky keqkuptim mund të nxisë diskriminimin dhe të ndikojë në politika publike të padrejta, edhe pse të dhënat shpesh tregojnë të kundërtën.
Gabimet në botën profesionale
Në vendin e punës, iluzioni i korrelacionit mund të çojë në vendime të dobëta strategjike. Një menaxher mund t’ia atribuojë një rritje të fitimit një fushate marketingu, kur nxitësi i vërtetë i rritjes është një ndryshim rregullator ose një trend sezonal.
Vendime politike të anshme
Ky paragjykim mund të ndikojë gjithashtu në vendimet politike. Qeveritë mund të miratojnë masa joefektive ose të padrejta bazuar në korrelacione mashtruese në vend të fakteve reale.
3- Iluzioni i korrelacionit dhe dezinformimit
Narrativat konspirative shpesh mbështeten në lidhjen e fakteve të izoluara që duket se janë të lidhura, por në të vërtetë nuk janë të tilla.
Ky paragjykim u jep besueshmëri interpretimeve të gabuara të ngjarjeve. Për shembull, pas një krize ose një ngjarjeje, disa do të kërkojnë të dhëna që pretendojnë të vërtetojnë se nuk ishte rastësi, por një plan i orkestruar. Duke lidhur elementë të palidhur – siç është një takim i elitave ekonomike që zhvillohet para një krize financiare – ata ndërtojnë një histori që duket logjike, por bazohet vetëm në korrelacione iluzore.
Pse funksionon kjo?
Truri ynë preferon një shpjegim, madje edhe një të gabuar, ndaj pasigurisë. Është më qetësuese të besosh se një ngjarje e madhe është rezultat i një axhende të fshehur sesa i rastësisë ose kompleksitetit të botës. Kjo nevojë për t’u dhënë kuptim ngjarjeve na bën veçanërisht të prekshëm ndaj iluzioneve të korrelacionit dhe manipulimeve që vijnë si pasojë e tyre.
4- Si të shmangim rënien në kurth?
Mënyra më e mirë për t’u mbrojtur nga iluzioni i korrelacionit është të ndiqni një qasje kritike dhe të bazuar në të dhëna. Ja disa praktika më të mira:
– Kontrolloni faktet : Mos u mbështetni vetëm te përshtypjet, por kërkoni prova objektive.
– Dalloni midis korrelacionit dhe shkakësisë : Vetëm pse dy ngjarje ndodhin në të njëjtën kohë nuk do të thotë se ato janë të lidhura nga një marrëdhënie shkak-pasojë.
– Përdorni analiza statistikore : Përdorni studime dhe të dhëna numerike për të konfirmuar ose hedhur poshtë korrelacionet e supozuara.
– Të jemi të vetëdijshëm për paragjykimet tona : Të bëjmë një hap prapa nga perceptimet tona dhe të vëmë në pikëpyetje lidhjet që krijojmë spontanisht.
