Mund të keni dëgjuar (ose menduar) tashmë fraza të tilla si:
- 👥 “Tifozët e këtij klubi janë të gjithë të dhunshëm.”
- 👮 “Policët janë të gjithë racistë.”
- 🧕 “Gratë e mbuluara me vello janë të gjitha të nënshtruara.”
- “Një tjetër emigrant që… e shihni, të gjithë janë kështu.”
- “Të rinjtë sot nuk respektojnë asgjë…”
Paragjykimi i homogjenitetit është perceptimi i anëtarëve të një grupi të cilit nuk i përket dikush, si më të ngjashëm nga ç’janë në të vërtetë. Ne besojmë se “të tjerët” janë të gjithë njësoj, se kanë të njëjtat mendime, të njëjtat sjellje, të njëjtat të meta.
Anasjelltas, ne priremi ta shohim grupin tonë si më të larmishëm, më të nuancuar, më kompleks.
| Në psikologjinë sociale, flasim për endogrup/grup të brendshëm (grupi të cilit i përkasim) dhe ekzogrup/grup të jashtëm (grupet e jashtme). |
Këto gjykime përgjithësuese i shtypin dallimet individuale dhe përforcojnë stereotipet. Në realitet, çdo individ ka rrugën, mendimet dhe zgjedhjet e veta, pavarësisht përkatësisë së tij të vërtetë ose të perceptuar në grup.
1- Pse ky refleks?
Është një rrugë e shkurtër mendore. Truri ynë pëlqen të kategorizojë : është më e shpejtë dhe kërkon më pak përpjekje. Në vend që të analizojmë secilin person individualisht, ne i vendosim në një kuti .
Për më tepër, kur kalojmë kohë rregullisht me njerëz nga grupi ynë , i vërejmë më mirë ndryshimet e tyre. Por për grupet e tjera, bazohemi në atë që shohim nga larg (në media, në rrjetet sociale ose përmes klisheve) dhe përgjithësojmë .
Esencializmi, stereotipet… dhe rreziku i vërtetë
Paragjykimi ndaj homogjenitetit shpesh lidhet me një keqkuptim tjetër: esencializmin . Kjo
është ideja se anëtarët e një grupi ndajnë të gjithë karakteristika të caktuara “thelbësore”, të fiksuara dhe të pandryshueshme. Me fjalë të tjera, të jesh grua, person i moshuar, mysliman ose i huaj do të thotë automatikisht të kesh tipare ose sjellje të caktuara të personalitetit.
| 🧠 Më pak empati ndaj “të tjerëve” Hulumtimet psikologjike kanë treguar se truri ynë reagon më pak intensivisht ndaj dhimbjes së atyre që i perceptojmë si jashtë grupit tonë. Ky mekanizëm i pavetëdijshëm zvogëlon empatinë tonë për “të tjerët” dhe e bën më të lehtë pranimin – ose injorimin – e vuajtjeve të tyre.
|
Këto vizione të thjeshta nuk janë aspak të parëndësishme. Ato kanë pasoja shumë konkrete :
🔁 Përforcimi i stereotipeve dhe diskriminimit
Duke i reduktuar individët në përkatësinë e tyre të supozuar, ky paragjykim nxit diskriminimin — shpesh në dëm të pakicave.
P.sh.: “Romët janë hajdutë”, “Emigrantët janë përfitues”…
📉 Justifikimi i Pabarazive
Stereotipet ndonjëherë përdoren për të legjitimuar pabarazitë. Rezultati? Ne përfundojmë duke normalizuar racizmin, seksizmin, moshizmin dhe diskriminimin në punësim, strehim dhe sistemin e drejtësisë.
😨 Frika dhe refuzimi i tjetërsisë
Nëse mendojmë se “të tjerët” janë të gjithë njësoj, bëhet më e lehtë t’i refuzojmë , t’i përçmojmë apo edhe t’i urrejmë .
🗣️ Terren pjellor për diskurs ekstrem dhe tërheqje identiteti.
Ky paragjykim ushqen narrativa populiste, të mbushura me urrejtje ose konspiracion , të cilat luajnë me kundërshtimin “ne kundër tyre” . Krijon kategori fiktive (“emigrantë”, “elita”, “feministë”, “njerëz të lindur pas Luftës së Dytë Botërore”…), sikur këto grupe të ishin homogjene dhe natyrshëm të kundërta.
🚨 Justifikimi i të pafalshmes
Kjo logjikë mund të çojë në justifikimin e dhunës : sulme raciste, diskriminim sistemik, dhunë seksuale, brutalitet policor… ose edhe, në shkallën e historisë, spastrim etnik ose gjenocid , kur një grup i tërë perceptohet si “inferior” ose si një kërcënim që duhet eliminuar.
2- Si e përforcon media paragjykimin e homogjenitetit
Disa mbulime mediatike kontribuojnë, ndonjëherë pa dashje, në përforcimin e këtij paragjykimi. Ja disa mekanizma të zakonshëm:
🧠 Ata mbështeten te emocionet dhe karikaturat : “Një tjetër migrant që…”, “Një tjetër demonstratë LGBT që…”, etj.
🧪 Ata ndonjëherë përdorin anekdota të izoluara për t’i bërë njerëzit të besojnë se një sjellje është e përgjithësuar për një grup të tërë.
🔁 Ato përforcojnë paragjykimin konfirmues : “Ah, e sheh! Të thashë, të gjithë janë kështu!”
3- Si ta luftojmë këtë paragjykim?
Lajm i mirë: si të gjitha paragjykimet njohëse, ne mund të mësojmë ta dallojmë atë… dhe ta dekonstruktojmë atë .
Ja disa ide:
✅ Pyete veten: “A i njoh vërtet njerëzit në këtë grup?”
✅ Kërko dëshmi të larmishme , histori që thyejnë klishetë.
✅ Shmang përgjithësimet si “të gjithë…”, “një tjetër…”, “si zakonisht…”.
✅ Bëj një hap prapa nga fjalimet që kundërshtojnë grupet në mënyrë binare .
✅ Kultivo kuriozitetin , jo frikën: kontakto të tjerët, dialogo, pyet.
