Propaganda në kohë lufte: Kur informacioni bëhet armë

“Viktima e parë e një lufte është e vërteta.”

Kjo frazë, që shpesh i atribuohet senatorit amerikan Hiram Johnson (1917), mbetet shumë e rëndësishme. Sepse në kohë konflikti, informacioni bëhet një armë strategjike , po aq e fuqishme sa tanket ose dronët.

Pse kombet në luftë manipulojnë realitetin? Për të mbledhur të pavendosurit, për të ruajtur mobilizimin dhe për të mbjellë dyshim tek armiku. Por kjo lojë e rrezikshme mund të dobësojë dy shtylla thelbësore të çdo demokracie: lirinë e shtypit dhe lirinë e shprehjes.

Lufta luhet edhe në mendje

Luftërat moderne nuk zhvillohen më vetëm në terren: ato zhvillohen edhe në ekranet tona. Kontrollimi i informacionit do të thotë kontrollimi i opinioneve, dobësimi i moralit të armikut, justifikimi i veprimeve të tyre ose mobilizimi i popullsisë.

Kjo është ajo që quhet luftë informacioni , ose luftë kognitive: një fushë beteje ku kryqëzohen propaganda, dezinformimi, manipulimi emocional dhe kontrolli narrativ.

➡️ Gjatë luftës në Ukrainë, Rusia përhapi masivisht narrativa që përmbysnin rolet ose mohonin krimet e luftës.

Teknikat e propagandës

🔎 Propaganda nuk thotë domosdoshmërisht gënjeshtra. Ajo përzgjedh , shtrembëron , thjeshton ose përsërit pafundësisht mesazhe të caktuara për të ndikuar në emocione dhe sjellje.

Në vitin 2001, historiania belge Anne Morelli identifikoi dhjetë parime themelore të propagandës së luftës . Këto janë modele që përsëriten, pavarësisht nga konflikti ose kampi përkatës. Midis tyre:

→ Ne nuk duam luftë, por armiku është i vetmi përgjegjës.
→ Udhëheqësi i armikut është një përbindësh, një i çmendur ose një kriminel.
→ Kauza jonë është fisnike; armiku vepron nga interesi vetjak ose barbarizmi.
→ Artistët, intelektualët dhe gazetarët mbështesin kauzën tonë.
→ Kushdo që dyshon ose kritikon është tradhtar.

Këto parime bëjnë të mundur thjeshtimin e kompleksitetit të konflikteve , mobilizimin e opinionit dhe justifikimin e përdorimit të forcës.

Ja 6 teknika të përdorura zakonisht për të përcjellë këto mesazhe.

1. Propaganda e mizorive: kriminalizimi dhe çnjerëzimi i armikut

Është një nga truket më të vjetra: t’i atribuosh akte barbare armikut për t’i portretizuar ata si përbindësha. Kjo lejon justifikimin e të gjitha hakmarrjeve, pa debat apo nuanca , dhe parandalon çdo formë empatie.

👉 P.sh.: Në vitin 1914, shërbimi britanik i propagandës akuzoi gjermanët se u kishin prerë duart fëmijëve belgë. Historia, plotësisht e sajuar, u qarkullua gjerësisht në shtypin amerikan për të inkurajuar Shtetet e Bashkuara të bashkoheshin me luftën.

👉 P.sh.: Në vitin 1990, një vajzë e re kuvajtiane i tha Kongresit Amerikan se ushtarët irakianë kishin rrëmbyer foshnje nga inkubatorët. Kjo ishte një gënjeshtër e orkestruar nga një agjenci marrëdhëniesh me publikun. Por shërbeu për të justifikuar ndërhyrjen ushtarake kundër Sadam Huseinit.

👉 P.sh.: Në tetor 2023, Ministri Izraelit i Mbrojtjes i quan palestinezët “kafshë njerëzore”. Ky lloj retorike përgatit opinionin publik të pranojë dhunë ekstreme.

2. Apel ndaj emocioneve

Frika, zemërimi, dhembshuria… Emocioni përdoret për të ndërprerë të menduarit kritik . Imazhe tronditëse ose dëshmi shqetësuese transmetohen në mënyrë të përsëritur për të shkaktuar reagime të menjëhershme.

⚠️ Sa më i fortë të jetë emocioni, aq më pak kohë na duhet për ta analizuar atë. Është një levë e fuqishme për manipulim.

3. Efekti i përsëritjes

Një gënjeshtër e përsëritur një mijë herë… bëhet e besueshme. Sa më shumë që jemi në kontakt të përsëritur me informacionin, madje edhe me informacionin e rremë, aq më shumë truri ynë tenton ta besojë atë si të vërtetë. Kjo quhet iluzioni i së vërtetës .

👉 Shihni edhe fletën tonë të fakteve: “Iluzioni i së vërtetës”

4. Inkuadrimi dhe eufemizimi i gjuhës

Fjalët që zgjedhim udhëheqin perceptimin tonë. Ne nuk gënjejmë domosdoshmërisht për faktet, por për prezantimin e tyre. Prandaj, përcaktimi i kontekstit ndihmon në udhëheqjen e interpretimit pa gënjyer domosdoshmërisht.

👉 P.sh.: Të thuash që ne “ godasim objektiva terroriste ” ose që ne “ bombardojmë civilë ” nuk tregon të njëjtën histori.

Gjithashtu mbështetet në eufemizimin e gjuhës: e bën dhunën më të pranueshme, madje të padukshme. Fjalori ushtarak ose teknokratik krijon distancë emocionale.

👉 P.sh.: Të flasësh për “ dëme kolaterale ”, “ sulme kirurgjikale ” ose “ neutralizim të objektivit ” është si të dezinfektosh realitetin e luftës . Harrojmë se pas këtyre fjalëve shpesh fshihen civilë të vrarë, shtëpi të shkatërruara, jetë të shkatërruara .

5. Mashtrim vizual

Foto të nxjerra jashtë kontekstit, video të vjetra të ricikluara, montazhe të manipuluara, imazhe të gjeneruara nga inteligjenca artificiale (deepfakes)… Në luftë, imazhet mund të gënjejnë njësoj si fjalët .

👉 P.sh.: Videot në TikTok që pretendojnë se tregojnë masakrat e fundit rezultojnë të jenë pamje nga videolojëra, filma ose konflikte të kaluara.

👉 P.sh.: Në Ukrainë, deepfakes u përdorën për t’i bërë njerëzit të besonin se zyrtarët ushtarakë ishin dorëzuar.

6. Maskirovka: arti i mashtrimit të armikut

Ky term rus, i cili mund të përkthehet si “kamuflazh”, i referohet dezinformimit ushtarak që synonte të mashtronte armikun . Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Operacioni Britanik “Mincemeat” i bindi gjermanët se Aleatët do të zbarkonin në Sardenjë dhe jo në Siçili.

Që atëherë, kjo strategji ka evoluar me teknologjitë e informacionit. Gjatë Luftës së Gjirit (1991), folëm për “dominim informacioni” ose “luftë rrjeti” : kontroll strategjik i informacionit për të fituar pa qëlluar domosdoshmërisht .

Sot, Rusia dhe Kina po zhvillojnë luftëra të zgjatura informacioni , me fushata dezinformimi që synojnë dobësimin e shoqërive armike në planin afatgjatë .

Një “luftë totale” informacioni në fushën e betejës dixhitale

Me internetin, dezinformimi mbi luftën merr një dimension krejt të ri: bëhet i menjëhershëm, viral, global.

Facebook, Twitter, TikTok dhe Telegram nuk janë më thjesht platforma: ato janë qendra masive ndikimi . Në vitin 2022, Meta çmontoi një operacion rus të ndikimit që synonte diskreditimin e Ukrainës , duke e bërë atë të dukej e korruptuar dhe e dobët, dhe duke justifikuar pushtimin. Qëllimi? Të krijonte një narrativë të rreme, të mbillte dyshime dhe të justifikonte luftën.

Disa regjime autoritare e kanë çuar këtë logjikë edhe më tej. Rusia dhe Kina përdorin infiltrues mediatikë, kompani mbledhjeje të të dhënave dhe teknika të analizës psikologjike për të identifikuar individët më të prekshëm ndaj dezinformimit.

Si të rifitohet kontrolli?

Zgjidhja nuk është të shmangësh informacionin, por të mësosh ta konsumosh atë më mirë :

🔍 1. Lexoni përtej titujve kryesorë

Mos u ndalni vetëm te pikat kryesore: lexoni burime të shumta, krahasoni këndvështrimet dhe kërkoni kontekstin. Titujt shpesh janë të dizajnuar për të tërhequr, jo për të shpjeguar.

🛑 2. Bëj një hap prapa

Nëse një informacion shkakton emocione të forta (zemërim, frikë, indinjatë), pyeteni veten: Pse ky reagim? A është informacioni i anshëm, i shtrembëruar apo i manipuluar? Një refleks i mirë: kërkoni një burim të besueshëm që i vendos faktet në perspektivë.

⏳ 3. Shkëputu për të kuptuar më mirë

Konsumimi i më pak, por më i mirë i informacionit do të thotë gjithashtu të jesh më i vetëdijshëm për botën përreth nesh. Disa studiues madje flasin për një “dietë mediatike” : zvogëlimin e zhurmës për të dëgjuar më mirë sinjalet thelbësore.

🔗 Burime

• Raporti i Lajmeve Dixhitale të Institutit Reuters për vitin 2023
• Alvin Toffler, Shoku i së Ardhmes (1970)
  
• Mbingarkesa e Informacionit: Sfidat Njohëse dhe Interneti (ScienceDirect)
  
• Iluzioni i Dijes – Efekti Dunning-Kruger
  
• Infobesity: Armiku i vendimeve të mira (Harvard Business Review)

Për të kujtuar

✔️ Një imazh mund të jetë mbresëlënës… por krejtësisht i rremë.
✔️ Ka të dhëna për të dalluar pamjet e gjeneruara nga inteligjenca artificiale (detaje të çuditshme, fytyra joreale, mospërputhje vizuale).
✔️ Mjetet online mund të ndihmojnë, por mendja juaj kritike është ende detektori më i mirë!
✔️ Mos harroni kurrë të kontrolloni burimin , të kërkoni konfirmim diku tjetër dhe të mendoni dy herë para se ta ndani .