Të gjithë kemi hasur teori konspirative, qoftë në internet, në rrethin tonë të miqve apo në mediat sociale: çipat 5G në vaksina, Rendi i Ri Botëror, Iluminati… Përballë ideve të tilla, shpesh është më joshëse dhe më e lehtë të braktisësh debatin, pasi është kaq shterues dhe demoralizues. Por a është e mundur të angazhohesh në dialog me ata që besojnë në to? A mund t’ua ndryshojmë vërtet mendjen? Dhe kur është një i dashur, si mund ta ruajmë lidhjen pa u lodhur ose pa hyrë në konflikt?
1. Kuptimi i besimeve konspirative
Para se të reagojmë, është thelbësore të kuptojmë se aderimi në teoritë e konspiracionit shpesh buron nga një sistem besimi i rrënjosur thellë. Këto narrativa eliminojnë rastësinë dhe gjithmonë kërkojnë shkaqe të fshehura. Teoricienët e konspiracionit shohin shenja kudo, edhe aty ku nuk ka. Kjo mënyrë e të menduarit është e lidhur me paragjykime të fuqishme njohëse që janë të vështira për t’u hedhur poshtë me fakte të thjeshta.
2. Flisni pa u përballur
Shmangni përballjen e drejtpërdrejtë sa më shumë që të jetë e mundur. Mos e shihni të dashurin tuaj si kundërshtar, por si viktimë, dikë që, në një moment të caktuar, është përfshirë në këtë situatë. Nuk është gjithmonë e lehtë – veçanërisht nëse personi është kokëfortë ose arrogant – por përpjekja për të gjetur një gjuhë të përbashkët mund ta hapë diskutimin. T’i kujtoni se ju intereson, të ndani kujtime pozitive ose të shprehni shqetësim mund të bëjë një ndryshim të madh. Kjo lidhje mund të jetë ajo që mund t’i ndihmojë ata të kthehen gradualisht në realitet.
Dhe për t’u siguruar që dialogu të ketë një shans për sukses, jepini përparësi shkëmbimit privatisht, në një ambient të qetë. Jo në publik, as me familjen gjatë darkës, dhe aq më pak në mediat sociale. Sa më pak spektatorë të ketë, aq më shumë ka gjasa që personi tjetër të pranojë të dëgjojë.
3. Përdorni dyshimin dhe mos e lodhni veten duke debatuar
Angazhimi në debate të pafundme shpesh është kundërproduktiv. Sa më shumë që përpiqesh të çmontosh një teori konspiracioni me argumente të arsyetuara, aq më shumë mund ta forcosh bindjen e personit tjetër. Në të vërtetë, për teoricienin e konspiracionit, ti bëhesh armik, pjesë e “sistemit” që ata kërkojnë të denoncojnë. Argumentet faktike shpesh janë joefektive përballë besimit.
Në vend që të impononi një të vërtetë, është më mirë të bëni pyetje që çojnë në reflektim: “Çfarë do t’ju bënte të ndryshonit mendje?” , “Cilat janë burimet tuaja dhe a mund t’i vëmë në dyshim ato së bashku siç bëni me median tradicionale?” Janë këto çarje të vogla në siguri që mund t’i çojnë gjërat përpara.
4. Qëndroni të përqendruar, shmangni shtresat argumentuese
Disa diskutime mund të shndërrohen shpejt në maratona, ku personi tjetër grumbullon debate pafund (mille-feuille e famshme argumentuese). Mos e luani këtë lojë. Përqendrohuni në një pikë të vetme specifike. Nëse, për shembull, ata mendojnë se vaksinat shkaktojnë autizëm, qëndroni te kjo, jepni elementë konkretë dhe mos u shpërqendroni.
Gjithashtu, në disa raste, mund të propozosh një marrëveshje: “Nëse ndodh ajo që thua, jam i gatshëm ta vë në dyshim veten. Dhe ti, a do të ishe i gatshëm të bëje të njëjtën gjë nëse nuk ndodh?”
5. Praktikoni maieutikën
Bërja e pyetjeve të hapura, si ajo e Sokratit, ndihmon në nxjerrjen në pah të mospërputhjeve të brendshme të teorive të konspiracionit. Thjesht riformulimi i ideve të tyre mund të nxjerrë në pah natyrën e tyre të thjeshtë. Është një metodë e butë që inkurajon vetëanalizën pa një sulm frontal. Duhet kohë, por shpesh është më efektive sesa konflikti.
6. Vendosni kufij të qartë
Disa ide nuk mund të banalizohen. Kur diskursi shndërrohet në racizëm, antisemitizëm ose mohim të Holokaustit, për shembull, është thelbësore të vendosen kufij të qartë. Ne mund të qëndrojmë mirëdashës pa toleruar të patolerueshmen. Rivendosja e fakteve dhe denoncimi i teprimeve është gjithashtu një mënyrë për të mbrojtur hapësirën për dialog pa u bërë toksik.
7. Di si të lëshosh pe
Ndonjëherë, pavarësisht përpjekjeve tuaja më të mira, gjërat ngecin. Diskutimi rrotullohet në rreth dhe tensionet rriten. Në këto momente, është më mirë ta lini të rrjedhë, pa u ndjerë fajtor. Nuk ka kuptim të këmbëngulësh nëse kushtet nuk janë të përshtatshme.
Është gjithashtu e rëndësishme të mbahet mend se teoricienët e konspiracionit janë shpesh të brishtë, të izoluar dhe nganjëherë psikologjikisht të pasigurt. Ata mund të mbyllen shpejt në vetvete për të vërtetuar se kanë të drejtë, si një refleks mbrojtës. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme të mos dorëzohemi shumë shpejt ndaj gjykimeve vlerësuese, edhe nëse këto janë pikërisht armët që përdorin . Empatia, edhe në mosmarrëveshje, mbetet një levë e fuqishme për të ruajtur një dialog të mundshëm.
Dhe mbi të gjitha: mos e lodh veten. Edhe ti je viktimë anësore e këtyre teprimeve. Kujdesu për veten.
8. Inkurajoni veprimin në vend të pasivitetit
Të pafuqishëm përballë një bote armiqësore. Duke propozuar alternativa konkrete – përfshirjen e komunitetit, projektet kolektive, iniciativat lokale – mund të hapni perspektiva për veprim dhe rifitimin e kontrollit, larg iluzioneve konspirative.
Kur ke të bësh me dikë që beson në teoritë e konspiracionit, nuk ka formulë magjike. Por ka një qëndrim për t’u mbajtur: të dëgjosh, të kesh durim, të kesh mirësi, pa hequr dorë nga parimet e tua. Nuk do t’i bindësh domosdoshmërisht. Por mund të mbetesh një spirancë, një çarje e vogël në mur. Dhe ndonjëherë, kjo është tashmë shumë.
