Mediat sociale janë bërë një mjet thelbësor për përhapjen e informacionit, por janë gjithashtu një vektor i fuqishëm për dezinformimin. Ndërsa këto platforma ofrojnë qasje të menjëhershme në një sasi mbresëlënëse përmbajtjeje, ato gjithashtu lejojnë që dezinformimi të përhapet me shpejtësi marramendëse. Lajmet e rreme, në veçanti, përhapen më lehtë dhe më shpejt sesa informacioni i verifikuar, dhe kjo ka pasoja të rëndësishme për mënyrën se si e perceptojmë realitetin.
1- Lajmet e rreme dhe viraliteti: një problem i amplifikuar nga algoritmet
Në vitin 2021, një studim nga NewsGuard zbuloi se një në pesë video në TikTok përmbante dezinformata, shpesh të lidhura me tema të ndjeshme si pandemia Covid-19 ose lufta në Ukrainë. Në këto platforma, nuk janë aq shumë faktet që kanë rëndësi, por aftësia e një përmbajtjeje për të gjeneruar vëmendje. Kriteri kryesor për nxjerrjen në pah të postimeve është viraliteti , domethënë shpejtësia me të cilën përmbajtja përhapet midis përdoruesve. Prandaj, algoritmet favorizojnë përmbajtjen që ngjall emocione të forta: debate të nxehta, zhurmë apo edhe përplasje.
| Informacioni i rremë ka 70% më shumë gjasa të përhapet sesa informacioni i verifikuar. |
Një studim tjetër i kryer nga studiuesit e MIT në vitin 2018 zbuloi se informacioni i rremë përhapet më shpejt dhe më gjerësisht sesa lajmet e vërteta në Twitter. Studimi analizoi më shumë se 126,000 lajme të ndara në platformë midis viteve 2006 dhe 2017, të transmetuara nga 3 milionë njerëz më shumë se 4.5 milionë herë. Rezultati është i habitshëm: lajmet e rreme kanë një shkallë përhapjeje 70% më të lartë sesa informacioni i verifikuar . Ky fenomen shpjegohet me faktin se përmbajtja sensacionale dhe e ngarkuar emocionalisht gjeneron më shumë reagime dhe, si pasojë, ndahet më shumë.
2- Pse lajmet e rreme përhapen kaq shpejt?
Studiuesit zbuluan gjithashtu se informacioni i rremë u ritransmetua më shumë sesa informacioni i verifikuar. Ky fenomen u vu re veçanërisht në sferën politike, ku lajmet e rreme rreth kandidatëve ose ngjarjeve zgjedhore fituan shpejt popullaritet. Studimi thekson gjithashtu se lajmet e rreme politike përhapen tre herë më shpejt se lajmet rreth temave të tilla si terrorizmi, fatkeqësitë natyrore ose shkenca.
Një shpjegim tjetër për këtë përhapje të shpejtë qëndron në sjelljen njerëzore . Studiuesit përjashtuan ritweet-et automatike të bëra nga botët për t’u përqendruar në sjelljen e përdoruesve njerëzorë. Rezultati tregoi se janë me të vërtetë njerëzit ata që marrin pjesë aktive në përhapjen e lajmeve të rreme, jo botët.
Mekanizmi i përhapjes shpjegohet pjesërisht nga tendenca jonë për t’u tërhequr nga ajo që është e re . Lajmet e rreme, të cilat shpesh perceptohen si lajme surprizuese ose tronditëse, shfrytëzojnë emocione të fuqishme si frika , habia ose neveria , duke e bërë më të mundshme të shkaktojë reagime dhe të ndahet.
Studiuesit thonë se kjo tërheqje ndaj risisë dhe emocioneve është një faktor kyç në përhapjen e lajmeve të rreme.
3- Polarizimi i opinioneve dhe erozioni i besimit
Shpejtësia me të cilën përhapen lajmet e rreme mund të ketë pasoja të gjera. Duke amplifikuar dezinformimin, ajo kontribuon në polarizimin e opinioneve, duke thelluar përçarjet sociale dhe ideologjike. Gjithashtu, ajo gërryen besimin në mediat dhe institucionet tradicionale , duke krijuar një mjedis të favorshëm për mosbesim të përhapur. Në disa kontekste, kjo dinamikë madje mund të rrezikojë stabilitetin social dhe politik të shoqërive.
Në gusht të vitit 2022, në mediat sociale qarkulloi një thashethem i pabazuar që pretendonte se kishte shpërthyer një luftë midis Kosovës dhe Serbisë. Ky dezinformim doli pasi serbët e Kosovës ngritën barrikada për të protestuar kundër rregulloreve të reja të targave. Llogaritë në Twitter e shpërndanë gjerësisht këtë informacion të rremë, duke shkaktuar panik të përhapur. Figura publike, si deputeti ukrainas Oleksiy Goncharenko, i amplifikuan këto thashetheme, duke kontribuar në konfuzion dhe mosbesim midis komuniteteve të prekura.
Dezinformimi në mediat sociale përhap panik rreth ‘luftës’ Kosovë-Serbi
4- Drejt rregullimit të nevojshëm?
Natyra virale e lajmeve të rreme në mediat sociale përfaqëson një sfidë të madhe për shoqërinë moderne. Për të rivendosur besimin në informacion dhe për të kufizuar efektet e tij, është urgjente të krijohen mekanizma rregullatorë që i mbajnë përgjegjës si platformat ashtu edhe përdoruesit. Por kjo kërkon, mbi të gjitha, ndërgjegjësim kolektiv dhe njohuri mediatike në mënyrë që të gjithë të mund të bëhen një lojtar i informuar dhe kritik në menaxhimin e informacionit dixhital.
Burimi i studimit : Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). Përhapja e lajmeve të vërteta dhe të rreme në internet . Science, 359(6380), 1146-1151. DOI: 10.1126/science.aap9559
