Ato qarkullojnë kudo, veçanërisht në internet. Ato pretendojnë se zbulojnë të vërtetën që “të fuqishmit” po përpiqen ta fshehin. Ato sfidojnë versionet zyrtare, i drejtohen logjikës së shëndoshë ose logjikës “alternative”. Por çfarë është saktësisht një teori konspiracioni? Dhe si mund ta dallojmë dyshimin legjitim… nga një botëkuptim i bllokuar nga dyshimi?
Një shpjegim i fshehur pas pamjes së jashtme
Një teori konspiracioni ofron një interpretim sekret të ngjarjeve. Kur të tjerët shohin një aksident, një krizë shëndetësore ose një lajm të thjeshtë, ajo dyshon për një plan të fshehur, të kurdisur nga një organizatë e fuqishme – shpesh politike, financiare ose e lidhur me median. Ajo pohon se e vërteta po fshihet qëllimisht nga publiku i gjerë dhe se duhet të “hapësh sytë” për të kuptuar se çfarë po ndodh në të vërtetë.
Prandaj, bëjmë dallimin midis teorive të konspiracionit:
- thashethem , i cili është informacion i paverifikuar që qarkullon pa akuzuar domosdoshmërisht një grup specifik ;
- dhe lajme të rreme , të cilat janë informacione të rreme, ndonjëherë të krijuara qëllimisht, por pa qenë domosdoshmërisht të bazuara në një sistem shpjegues global.
Teoritë e konspiracionit, nga ana tjetër, tregojnë një histori koherente dhe gjithëpërfshirëse , në të cilën fuqitë veprojnë në hije për të manipuluar botën.
Studiuesi Michael Barkun dallon tre lloje teorish konspirative , varësisht nga fushëveprimi i tyre:
- Konspiracionet e bazuara në ngjarje
kërkojnë të shpjegojnë një ngjarje të vetme ose një grup specifik ngjarjesh.
👉 Shembull: Teoritë që pretendojnë se NASA i falsifikoi imazhet e uljes në hënë të vitit 1969. - Konspiracionet sistemike
supozojnë se një organizatë sekrete po kërkon të marrë kontrollin e një vendi ose të gjithë botës duke infiltruar institucione.
👉 Shembull: Ideja se një “rend i ri botëror” po manipulon qeveritë dhe median.
Super-konspiracione
Këto teori ndërthurin së bashku shumë teori konspirative, në nivele të ndryshme, për të formuar një botëkuptim të plotë. Në kulmin e tyre është një forcë e plotfuqishme dhe e padukshme që thuhet se po tërheq të gjitha fijet.
👉 Shembull: Histori që kombinojnë Big Pharma, alienët, elitat satanike dhe manipulimin masiv në një narrativë të vetme.
Fijet e përbashkëta të teorive të konspiracionit
Edhe nëse temat ndryshojnë (epidemitë, sulmet, teknologjitë, gjeopolitika, etj.) , shpesh gjejmë të njëjtët përbërës.
Një refuzim i versionit zyrtar
Shpesh fillon me një vënie në pikëpyetje të shpjegimit të dhënë nga autoritetet, shkencëtarët ose media. Versioni publik konsiderohet i dyshimtë, i paplotë ose edhe i rremë. Ky mosbesim është pika fillestare e teorisë.
👉 Shembull: Disa pretendojnë se sulmet e 11 shtatorit 2001 nuk u kryen nga Al-Kaeda, por u orkestruan nga brenda nga qeveria amerikane, me qëllim justifikimin e një lufte.
Një organizatë sekrete e akuzuar se kontrollon gjithçka
Teoristët e konspiracionit në përgjithësi imagjinojnë se një grup i fuqishëm po vepron në hije për t’i shërbyer interesave të tij: qeveritë, miliarderët, industritë farmaceutike, elitat globale… Ky grup do të manipulonte ngjarjet, median dhe madje edhe vetë shkencën.
👉 Shembull: Gjatë pandemisë Covid-19, teoritë akuzuan Bill Gates për krijimin e virusit për të shitur vaksina ose për të implantuar mikroçipa në popullatë.
Asgjë nuk i lihet rastësisë
Një detaj i parëndësishëm, një rastësi, një imazh i keqinterpretuar: gjithçka bëhet tregues i manipulimit. Në teoritë e konspiracionit, nuk ka kurrë rastësi , gjithçka është e lidhur, shpesh në një mënyrë të sforcuar.
👉 Shembull: Disa besojnë se gjurmët e bardha të lëna nga aeroplanët (“gjurmë kimike”) nuk janë avuj uji, por substanca kimike të lëshuara nga qeveritë për të kontrolluar mendjet.
Një grumbullim i “provave” të anshme
Faktet që konfirmojnë teorinë nxirren në pah, edhe nëse nuk lidhen drejtpërdrejt. Elementet që mund ta kundërshtojnë atë injorohen ose diskreditohen. Kjo përzgjedhje e kujdesshme jep përshtypjen e koherencës… por shpesh është arsyetim rrethor.
👉 Shembull: Nëse një burim mohon një teori, ne do të themi se kjo është “provë” se ata janë bashkëfajtor. Sa më shumë që e mohojmë, aq më shumë nxisim dyshimin.
Dyshim i kundërt
Një veçori tjetër: nuk i takon më personit që pohon diçka ta provojë atë, por personit që nuk e beson atë t’i tregojë se teoria është e gabuar. Një përmbysje e dyshimit që i bën debatet sterile: çfarëdo që të thuhet, dyshimi mbizotëron.
Antagonizmi dhe ndjenja e superioritetit
Së fundmi, shumë teori konspirative i bëjnë përshtypje egos: ata që “shohin qartë” thuhet se janë më të kthjellët se shumica e “manipuluar”. Ky dallim krijon një ndjenjë përkatësie ndaj një grupi të ndriçuar… dhe i izolon ata që angazhohen me të në një logjikë mosbesimi të përhershëm.
👉 Shembull: Slogani “zgjohuni!” shfaqet shpesh në teoritë konspirative. Sugjeron që vetëm ata që besojnë në teori e kanë kuptuar se si funksionon bota “në të vërtetë”.
Për të kujtuar
Një teori konspiracioni:
- pretendon të zbulojë një të vërtetë të fshehur qëllimisht,
- bazohet në një logjikë të manipulimit të përgjithësuar,
- refuzon kundërshtimin ose dyshimin metodik,
- krijon një ndjenjë superioriteti tek ata që besojnë në të.
Burimet: https://theoriesducomplot.be/
